In een blokverwarming staat de watertemperatuur voor de verwarming vaak te hoog. Misschien heeft er ooit iemand geklaagd dat zijn/haar woning niet op temperatuur kwam, terwijl er een bank voor de radiator stond. Vaak ook is de isolatie verbeterd of is er nieuw glas geplaatst, waardoor er minder warmte nodig is.

In al deze gevallen is de kans groot dat de collectieve verwarming tot een hogere temperatuur wordt verwarmd dan noodzakelijk.

Wat is een stooklijn?

Een stooklijn is een weersafhankelijke regeling. Het is de instelling van de watertemperatuur ten opzichte van de buitentemperatuur. Hoe kouder het buiten is, hoe warmer de verwarming moet zijn om de woning op dezelfde binnentemperatuur te houden. De watertemperatuur verschilt dus naargelang de temperatuur buiten.

Stooklijnbewaking is het continue meten van de aanvoer en retourtemperatuur van (collectieve) installaties. Het liefst op meerdere plaatsen in het transportnet. Zo weet je of de verwarmingsinstallatie te veel, te weinig of precies zoveel warmte levert als nodig en of die warmte overal wel goed aan komt.

Om erachter te komen wat de juiste instellingen zijn kun je de data zelf analyseren. Aan de aan en afvoer temperatuur, gecombineerd met de buitentemperatuur en het energieverbruik kun je al heel veel opmaken.

Het verbruik hoort te dalen naarmate het buiten warmer wordt. En er is een buitentemperatuur waarboven er geen verwarming meer nodig is. Dit is de zogenaamde “stookgrens” (zie kader). Boven die temperatuur moet de verwarming dus uit gaan. Ook wanneer de retourtemperatuur oploopt terwijl de aanvoer gelijk blijft is dat een teken dat radiatoren dicht staan en de warmte ongebruikt weer terugkomt.

Een stookgrens is de maximale buitentemperatuur waarbij een cv-ketel of verwarmingssysteem aanslaat. Dit betekent dat als de buitentemperatuur boven deze grens komt, de verwarming niet meer automatisch inschakelt. In Nederland wordt vaak een stookgrens van 18°C gehanteerd.

Doordat de aanvoertemperatuur, buitentemperatuur, weersomstandigheden en gebruikersvraag continue verschillen is het niet makkelijk, zo niet onmogelijk om de ideale stooklijn te vinden. Er zal altijd enige vorm van overcapaciteit in zitten. Maar overcapaciteit is energieverspilling. De kunst is om het aanbod zo goed mogelijk aan te passen aan de vraag en een balans te vinden in comfort en besparing. Hoe meer data je daarvoor beschikbaar hebt, hoe beter.

Temperatuurverloop radiator

Aan de temperaturen van een radiator is ook een hoop af te lezen. De stooklijn staat te hoog als de radiator maar heel kort open staat om warmte af te geven. In een efficiënt systeem staat de radiator zo lang mogelijk aan om warmte af te nemen om de ruimte op temperatuur te houden. De watertemperatuur is dan zo laag mogelijk en je pompt niet onnodig warmte rond die niet gebruikt wordt.

Natuurlijk moet de aanvoertemperatuur wel net wat hoger zijn om een afgekoelde ruimte weer op de gewenste ruimtetemperatuur te brengen. Hoe meer overmaat hoe sneller een ruimte weer op temperatuur is, maar dat betekent ook meer (transport)verlies. Over de opwarming is geen regelgeving, maar een goede referentie is 2 graden per uur in een slecht geïsoleerde woning en 1 graad per uur bij een goede isolatie (A-label en hoger).

Aanvoer en retour lopen snel op: actief aan het verwarmen is.
Aanvoer en retour nemen snel af: radiator uitgezet.
Aanvoer hoog, retour geleidelijk lager: thermostaatknop reduceert waterstroom om de ruimte op de ingestelde stand (tussen 1 en 5) te houden.

AI gestuurde regeling en machine learning

Wanneer je de analyses liever wilt laten doen, ga dan op zoek naar een partij die gespecialiseerd is in data gedreven optimalisatie van verwarmingsinstallaties. Uiteindelijk lukt het namelijk niet meer om handmatig alle gegevens te analyseren en een stooklijn te maken die met veel meer rekening houdt dan alleen de buitentemperatuur. Dat is het begin van machine learning en AI voor het aansturen van je installatie.

Ook bij een WKO, collectief ventilatiesysteem / luchtbehandelingskast zijn de juiste temperatuurinstellingen belangrijk.

Idealiter ontvang je dus meldingen wanneer er een afwijking wordt geconstateerd of wanneer er energie te besparen valt. De installateur kan met die informatie de installatie vervolgens beter instellen. Zo zorg je voor een zo laag mogelijk energieverbruik, zonder dat je hoeft in te leveren op comfort.

GACS

Eigenlijk is de stooklijnbewaking onderdeel van het controlesysteem waar de letters CS in GACS voor staan: Gebouw Automatiserings en Controle Systeem. Dit gaat verder dan alleen het in de gaten houden van energieverbruik en de watertemperatuur. Systemen moeten namelijk steeds efficiënter worden, dus de controle erop ook beter.

De GACS-verplichting geldt per 1 januari 2026 voor utiliteitsgebouwen met een nominaal vermogen van 290 kW of meer. Per 2030 geldt dit ook voor systemen vanaf 70kW. Of dit ook gaat gelden voor woningcorporaties en VVE’s is momenteel nog niet duidelijk.

Ook voor deze groepen is het echter belangrijk de inzichten en automatisering te gaan verkrijgen. Uiteindelijk zal daar ook zuiniger om moeten worden gegaan met energie. In de eerste plaats voor de huurders, eigenaren, gebruikers van het woongebouw. En daarna ook vanwege (Europese) wetgeving.